EN
Kapituła IX Edycji Konkursu o nagrodę im. prof. Elżbiety Tarkowskiej w składzie: prof. dr hab. Jolanta Grotowska-Leder – przewodnicząca Kapituły, przedstawicielka Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, oraz członkowie: dr hab. Danuta Duch-Krzystoszek, prof. APS – przedstawicielka Instytutu Filozofii i Socjologii Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, dr hab. Barbara Pasamonik, prof. APS – przedstawicielka Zespołu redakcyjnego kwartalnika „Kultura i Społeczeństwo” i dr Paulina Bunio-Mroczek – przedstawicielka Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego na posiedzeniu w dniu 9 października 2025 roku oceniła nadesłane prace i dokonała wyboru nagród. Z uwagi na wysoki poziom prac nadesłanych do IX edycji Konkursu Kapituła tej edycji przyznała także wyróżnienie.
Nagrodę za „wyróżniającą się autorską pracę naukową z zakresu nauk społecznych o problemach ubóstwa lub wykluczenia społecznego” otrzymały:
Agnieszka Golczyńska-Grondas i Małgorzata Potoczna za książkę pt. „Archipelagi wielkomiejskiej biedy. Historia, metodologia, podstawowe ustalenia łódzkiego ośrodka badań nad ubóstwem”, opublikowaną w 2024 w Wydawnictwie Uniwersytetu Łódzkiego.
Monografia pt. „Archipelagi wielkomiejskiej biedy” jest unikalna. Jej treścią jest ewolucja i podsumowanie blisko 40-letniego dorobku badań nad wielkomiejską biedą łódzkiego ośrodka socjologicznego osadzone w szerokim, polskim kontekście rozwoju badań nad biedą przed i po transformacji systemowej. Ta imponująca summa ukazuje silny związek łódzkich i polskich badań nad biedą ze światowymi dokonaniami naukowymi w zakresie teoretycznych i metodologicznych inspiracji na przestrzeni czterech dekad. Temporalne ujęcie biedy, mapowanie enklaw miejskiej biedy, badania biograficzne to tylko niektóre z wielu praktyk badawczych łódzkiego ośrodka, który wyznaczał kierunki i standardy badań nad miejską biedą w Polsce. Cenne są także w książce przywołane aplikacyjne rezultaty badań m.in. w postaci programów kształcenia dla studentek i studentów pracy socjalnej i socjologii na Uniwersytecie Łódzkim oraz curriculów edukacyjnych przeznaczonych dla osób zatrudnionych w instytucjach i organizacjach pomocowych. Autorki monografii opisują w przystępny i zarazem zajmujący sposób ewolucję łódzkiego ośrodka/szkoły/kolektywu, wypracowywany konsensus/credo w teorii i praktyce badawczej. Odsłaniają metodologiczną kuchnię – doskonalony latami warsztat pracy i narzędzia badawcze, co sprawia, że książka jawi się jako unikalny na rynku przewodnik - źródło wiedzy, odniesień i inspiracji dla młodych badaczy wielowymiarowej problematyki biedy zaangażowanych w jej badanie. Na uwagę zasługuje przywołanie pojęcia `biedy` systematycznie rugowanego ze słownika dyskursu publicznego oraz pokazanie znaczącej roli prof. Elżbiety Tarkowskiej w formowaniu się badań nad biedą i odkrywaniu przez polskich badaczy kolejnych wymiarów zjawiska.
Nagrodę za „wyróżniający się autorski artykuł naukowy z zakresu nauk społecznych o problemach ubóstwa lub wykluczenia społecznego” otrzymała:
Ilona Gumowska-Grochot za artykuł „Bieda” – kulturem lubelski (na materiale gwarowym)” opublikowany w Rozprawach Komisji Językowej, nr 71, ŁTN, 2023r, ss. 23–39.
Autorka artykułu podejmuje analizę `biedy` w perspektywie etnolingwistycznej i lingwistyczno-kulturowej. Przywołuje ona słowo `bieda` i czyni go kluczem, pozwalającym poznać życie i tożsamość zbiorową mieszkańców mieszkanek lubelskich wsi. Stosując warsztat językoznawczyni, badaczka dociera do mnogości znaczeń słowa `bieda` w polskich gwarach, szczególnie koncentrując się na gwarze Lubelszczyzny. W autorskiej refleksji znaczące jest nie tylko wydobycie i skupienie uwagi na tym słowie dowodząc jego istotności w analizach językowych, ale także uczynienie tego słowa desygnatem zjawiska społecznego stanowiącego zbiorowe doświadczenie zbiorowości określonej terytorialnie. Analiza `biedy` jako kolektywnego symbolu określającego tożsamość zbiorową mieszkańców regionu lubelskiego i opis zjawiska z wykorzystaniem różnych form językowych pozwoliło na poznanie ich sposobów komunikowania się i codziennego życia poprzez utrwalone w stosowanym przez nich języku nazywanie, wyrażanie i opis doświadczanych różnych sytuacji życiowych i przejawianych przez nich zachowań w codziennym funkcjonowaniu.
Wyróżnienie w kategorii „autorska praca naukowa z zakresu nauk społecznych o problemach ubóstwa lub wykluczenia społecznego” otrzymali:
Sławomir Kalinowski, Aleksandra Łuczak i Oskar Szczygieł za monografię pt. „Ubóstwo ubogich. Obszary deprywacji potrzeb beneficjentów pomocy społecznej”, wydaną w 2024r przez IRWiR PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar
Wieloautorska monografia pt. „Ubóstwo ubogich. Obszary deprywacji potrzeb beneficjentów pomocy społecznej” jest kompendium wiedzy na temat biedy, ubóstwa i wykluczenia społecznego. Walorem opracowania jest uporządkowanie i aktualizacja refleksji teoretycznej i empirycznej nad współczesnym ubóstwem, głównie oficjalnym, poprzez wskazanie kluczowych perspektyw konceptualizacji, pomiaru i aplikacji wyników badań. Znaczące jest skupienie uwagi na wymiarze przestrzennym analizy zjawiska z wykorzystaniem podejścia regionalnego (badania dotyczyły województwa mazowieckiego) i porównawczego poprzez odniesienie uzyskanych wyników do sytuacji ogółem w kraju i w innych krajach europejskich. Na podkreślenia zasługują wybory badawcze autorów monografii nawiązujące do badań Patronki Konkursu: przyjęta perspektywa potrzeb wskazywanych przez osoby najbiedniejsze doświadczających ubóstwa, których nie są oni w stanie zaspokoić mimo dostępnych świadczeń i w szczególny sposób ujęta temporalność zjawiska. Zaproponowane nowatorskie, autorskie narzędzie pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego, nazwane barometrem ubóstwa i wykluczenia społecznego, pozwala na prospektywne podejście do problemu biedy poprzez identyfikowanie obszarów, grup społecznych lub jednostek najbardziej narażonych na problemy materialne, których ujawnienie umożliwia szybsze reagowanie na sytuacje kryzysowe i skuteczniejsze przeciwdziałanie ubóstwu.
Prof. dr hab. Jolanta Grotowska-Leder
Przewodnicząca Kapituły
Warszawa, 17 października 2025 roku